Is de verkoop Eneco wel zo slim?
28 november 2019
Is de verkoop Eneco wel zo slim?
Energie is een basisvoorziening waar iedereen profijt van moet hebben. De verkoop van Eneco aan Mitsubishi laat zien dat onze opvattingen over energie en markt aan herziening toe zijn.
Na de eerdere verkoop van Nuon aan Vattenfall, Essent aan RWE en Electrabel aan GDF Suez/Engie – allen het gevolg van de splitsingswet voor energiebedrijven uit 2004 – komt nu ook de volgende grote Nederlandse energieleverancier, Eneco, in buitenlandse handen terecht. De buitenlandse overnames deden het vorig decennium nog weinig wenkbrauwen fronsen. Energie werd voornamelijk centraal opgewekt. Dat kon de markt ook doen, was de bredere politieke gedachte hierachter. Veel maatschappelijk verzet was er niet: de splitsing tussen private energieleveranciers en publieke netbeheerders was onderdeel van een bredere trend van liberaliseringen.
Liberalisering ligt intussen steeds meer onder vuur, maar nog te weinig als het om energie gaat. Energie is een basisvoorziening, zoals ook water en elektriciteitsnetten dat zijn. De gedachte om de markt zijn werk te laten doen was wellicht begrijpelijk ten tijde van centrale energie opwek op een beperkte hoeveelheid locaties. Maar nu we energie gaan opwekken in de lokale leefomgeving, met een veel grotere ruimtelijke impact op de lokale omgeving en landschap, is deze manier van denken aan herziening toe.
De opbrengsten in handen geven van buitenlandse investeerders, terwijl de lokale omgeving de lasten van lokale opwek moet opvangen, leidt tot meer weerstand en tot slechter ingepaste energie. Wij merken in onze dagelijkse praktijk dat als er goede procesparticipatie is bij een energieproject, als lokaal eigendom en zeggenschap voor de omgeving goed worden geregeld, energie zorgvuldiger en met meer draagvlak wordt ingepast in de omgeving. Geef daarom de lokale omgeving meer zeggenschap, op een manier die bij deze tijd past. Lokaal eigendom bij energieprojecten is een middel om lokale zeggenschap beter te verankeren.
De energiereuzen zien zeker ook dat het in het drukbevolkte Nederland moeilijk is om zonder weerstand wind en zon te ontwikkelen op land. Allen staan daarom in meer of mindere mate open voor vormen van lokaal eigendom bij energieprojecten. Maar de rol voor lokale initiatieven is nu nog te klein, en de recente overnames zijn een directe voortzetting van het marktdenken uit de jaren negentig. Een meer fundamentele discussie over energie, markt en samenleving is nodig. Over hoe we de opbrengsten en de lasten van de energietransitie op een eerlijke manier verdelen. En over wat voor soort markt daar bij hoort, welke vormen van zeggenschap en controle. Energie moeten we veel meer zien als een maatschappelijk verdienmodel. Waarbij de opbrengsten veel beter moeten terugvloeien naar de lokale omgeving. Daarvoor moeten we andere dingen doen, ons (lokale) beleid aanpassen en lokale initiatieven consistenter stimuleren.
Lokaal eigendom is een gedeeltelijke terugkeer naar een nieuwe vorm van energie als ‘publiek goed’. Maar we staan pas aan het begin, veel moeten we nog ontwikkelen en uitvinden. Daarbij gaat het er uiteindelijk om hoe we als samenleving met elkaar om willen gaan. De ontwikkeling van lokaal eigendom bij energieprojecten is daarom gebaat bij een gezamenlijke herbezinning over energie en markt in ons land.